domingo, 1 de julho de 2012

DICIONÁRIO YORUBÁ - LETRA "I"



IÁBASSÉ – Especialista ritual encarregada do preparo das comidas votivas dos òrìsà.

IÁ-EFUN – Especialista ritual encarregada das pinturas corporais durante o período de iniciação. Embora esse título honorífico signifique literalmente "mãe-do-efun". O ofício litúrgico não se limita às pinturas com o pigmento branco (efun). São também empregados: wájí e osùn, respectivamente as cores azuis e vermelhas.



IÁLAXÉ – Titulo honorífico geralmente ostentado pela própria mãe-de-santo, significando "mãe-do-axé" ou "zeladora-do-axé".



IANGUI - nome do rei dos Exu.



IANLÉ - as partes da comida que são oferecidas ao orixá.



IAO – esposa (Vd. IYAO)



IBÁ – cuia, ou a louça que compõe o assentamento do Orisá



IBÀ – febre (ter ou estar com)



ÌBÀ – à benção, reverência (Vd. ÌJÚBÀ)



ÌBA AKA – mula



IBADAN – Cidade da Nigéria ao norte de Ode de Jebu



IBÀDÍ – quadril (Vd. BADI)



ÌBÀJÉ OJÀ - prejuízo



IBAJE OWÓ – bancarrota



IBAKA - camelo



IBAMOLÈ – forças espirituais merecedoras de respeito



IBA NSE MI – estar com febre



ÌBANÚJÉ – tristeza, dor (Vd. FIFARO, ÁBAMÓ)



IBÀ PÓJÚPÓJÚ – febre muito alta



IBARÉ – amizade



IBÁSEPÉ – desde que



IBÁ-SORO – endereço



IBATAN – família (Vd. `DÌLÉ, EBÍ) IBÉ – lá (Vd. NIBÉ)



ÌBÉJÌ – gêmeos (Vd. EJIRÉ)



ÍBELE – nascido em casa



ÌBÉPE – mamão



IBERE - princípio, início, origem (Vd. ÌPILÈSE)



ÌBERÈ – pergunta



ÍBERRE - impulso



IBERU – medo, ter medo, temor (Vd. BÈRU, OJORA, IBERU)



IBÉWÒ – investigação (pesquisa)



IBI – aqui, onde



ÌBÍ – nascimento, geração



IBI ÌFOSO – lavadeira (Vd. AFOSO)



IBI IKÒWÉ PAMÓ SÍ – guarda livros



IBI ISÉ – escritório, local de trabalho (Vd. ILÉ ISÉ)



IBILÚ-OMI – ondas, ressaca (do mar) (Vd, ÌGBÌ OMI, ÌGBÌ, ÌRÚ OMI)



ÌBÍNU – raiva (zangado, aborrecido)(Vd. IMORÚ, ÌRUNNÚ)



IBIRI - objeto de mão, usado pelo orixá Nanã, feito em palha, couro e contas.



IBISÉ – escritório, lugar de tabalho



IBISUBÚ – queda (Vd. ÌSUBÚ)



IBÓ - lugar de adoração.



IBÒ – mato



IBÓJI – cemitério; Ibi = lugar, Oji = fantasma = “Lugar do fantasma ou da alma” (Vd. BÓJÍ, IKÚ ILÉ)



ÌBÒJI ÒJÌJI – sombra



IBOKUN – benção (Vd. ISURÉ, ORE-OFÈ, IRE)



ÍBOLÁ – estima



ÍBOLÉ – telhado (Vd. ÒRULÉ)



IBOLOWÓ - fuga



ÌBON – espingarda, pistola



IBÒÒJI - sombra



ÌBORA - lençol



ÍBORÍ – vitória, triunfo



ÌBORÙN – xale



ÍBÒSÈ - meia



ÌBOWÓ - luvas



IBÚ – águas profundas, regato, riacho (Vd. OWOLÉ, ODÓ-KERÉ)



IBÙDO – estação



IBUDO OKÒ – ponto de ônibus



IBUGBÉ - lar



IBUJE – estábulo (Vd. BUJE, ILÉ-ESIN)



IBUJOKO – casa, lar (Vd. ILÉ, BUJOKO, OJÚLÉ)



IBÚLÈ-ARUN – leito de doença



IBÚLÈ-IKÚ – leito de morte



IBÙNKÚN – à benção



IBÙSÙN - cama



IBÙSÙN ÒKÚ - cemitério



IDA - espada



ÌDÁDURO – demora, detenção, obstáculo



ÍDAIYAFO - intimidade



ÌDÁJÍ – metade (Vd. IDÀJI, ÀBÒ)



ÍDAJÍ – madrugada (Vd. AFEMOJUMO)



ÌDÁJÓ – julgamento, juízo (Vd. ONIDAJÓ, ADÀJO)



IDA KEJI - duas espadas



ÌDÁKU - desmaio



IDALAMÚ – agitação



ÍDALORO – tormenta IDAN - feitiço, bruxaria, mágica, talismã (Vd. IWAJÈ, ÍSAJÉ)



ÌDÁNÁ – fogão, forno



IDA OBA - espada do rei



IDA ORISA - espada do orisá



IDARAYÀ – brincadeira (Vd. ATÉ, ERÉ)



IDARISI – tendência (Vd. ITÉ)



ÍDARÓ - impurezas



ÌDÀRÚDÀPÒ – confusão



ÌDASÍ – economia (Vd. ISÙNLO)



ÌDÀSÍLÈ – liberdade, invenção, criação (Vd. ÓMNIRA, AIYELUJARA)



IDÁWÒ – consulente de adivinhação



IDE – latão, prata, ato de ser limitado



IDE, IDE-PUPA – pulseira, cobre, metal bronze (Vd. BURÕNSI)



IDERUBA – fantasma, espírito (Vd. IWIN)



ÌDETÌ – fracasso (Vd. YÍYEGE)



ÍDEWÓ - tentação



ÍDI – águia



ÌDÌ – parte de baixo, nádega (Vd. ABÉ, BADI)



IDÍBÀJÉ – corrupção, podridão



ÌDÍJE – competição ÌDÍKÒ – parada de ônibus (Vd. ÌDÍ OKÒ)



ÌDÌLÉ – família carnal, parentes (Vd. ARÁILÉ, IRAN)



IDIMÓ - intriga



ÌDIN – larva



ÍDINÚ – boca fechada



ÌDÍNÚ – teimosia (Vd. ÓDÍ, ÀILETI, SÓ)



ÌDÍ OKÒ – rodoviária, ponto de ônibus (Vd. ÌDÍKÒ)



ÌDÍ OKÒ ÒFURUFÚ – aeroporto



ÌDÍ OKÒ OJÚ IRIN – estação de trem



ÌDÓDÒ – umbigo



ÌDOTI – sujeira (Vd. LERÍ, ÓBUN)



ÌDUN - percevejo



IDÙNNU – alegria, felicidade, jogo



ÌDÚNTA – três anos atrás)



IFÁ – Deus dos oráculos e da adivinhação. Senhor do destino. Ifá Bàbá Ní Awo “Pai que tem o segredo”. Ele também é chamado de “Deus das Nozes de Palma” e tem o título de Gbangba. Há quem afirme ser sua representação a cabaça envolvida por uma trama de fios de búzios. Sua cor é o branco. Seu dia é a quinta-feira. Conhecido também como Òrúnmìlà,"somente-o-céu-sabe-quem-será-salvo". Saudação –"Eèpààbàbá"



IFÁIYABALE – visão mística



IFAYABALE – O desejo dos pais e mães se encontrarem na terra.



ÌFÉ – amor



IFE – copo, caneca



ÌFÉ – desejar (Vd. ÌWU)



IFÉ-OKÀN - desejo



IFERANÍ – amor próprio



ÌFESEJI - perdão



ÌFÉSEMULÈ – confirmação (Vd. ITENUMÓ)



IFEWÓ – furto, roubo (Vd. JALÈ FEWÓ, OLÉ, JÍ)



IFIJALÓ – desafio



IFIJONÁ - queimadura



ÌFÍNRÀN – agressão



IFOFO - espuma



IFÓHÚN – fala (Vd. WIWI)



IFOJÚ – confronto



ÌFÓJÚ – cegueira



IFÒN - espinho



ÌFUN – intestino



ÌFÚN-NI – abastecimento



IGA – perna



IGALÀ – cervo (Vd. GALÀ)



IGBÁ – cabaça (Vd. KÈRÈGBÈ)



IGBA – tempo



ÌGBÁ – jiló



ÌGBÁ AYE – época, tempo (período) de vida



ÌGBÀDO – fubá



IGBA-EBO - alguidar



ÌGBÀÈRUN - verão (Vd. ÉRUN, ÓGBELE, ÌGBÀ)



IGBÀGBÓ – fé



ÌGBÀ IKÓRÈ – outono



IGBAJÁ – canoa



ÌGBÀJÁ, ÌGBÀNÚ – cinto, faixa



ÌGBÁJÈ – cabaça grande



IGBÀLÀ – salvação



ÌGBÁLÈ – noite, cemitério, vassoura (Vd. ALÉ)



IGBANÍ – passar, passado (Vd. SEHIN, KOJÁ)



IGBÁ ODÙ – Expressão yorubá que designa a cabaça ou o artefato litúrgico que contém no seu interior os elementos simbólicos e as substâncias que tornam possível a existência individualizada.



ÌGBÀ ÒJÒ – estação das chuvas



IGBÁ-ORÍ – Expressão yorùbá que designa, no rito do borí, o recipiente em que vão sendo depositadas as substâncias constitutivas e reveladoras da identidade do sacrificante. Literalmente significa "cabaça-da-cabeça".



ÌGBÀ ÒTÚTÙ – inverno



ÌGBÀ ÒWÒRÉ – estação úmida



ÌGBÀ OYÉ – estação quente, verão



ÌGBÀ RIRU EWÉ - primavera



IGBASILÉ – acesso (Vd. IWOLE)



IGBATÍ – quando



(BI)IGBA TINGBO – futuro (Vd. IGBÓRO)



IGBE – grito



ÌGBÉ - fezes



IGBÉ – bosque, campo (Vd. OGBÀ)



IGBE-AITÉ – tempo de vida



ÌGBÉÌYAWÓ – casamento



ÌGBÉKÈL – confiança, fé, certeza



IGBEKELÉ – noivado



ÌGBÉKÈLE – confiança, fé



IGBENGBEREJÚ – sobrancelhas (Vd. ÌPEJÚ)



IGBEORIN – desinteria (Vd. INÚTITE)



IGBÉRA – estímulo



ÌGBÉRAGA – excesso, orgulho, arrogância (Vd. LADOFO, ÀGBERE)



ÌGBÈSAN – vingança, desforra (Vd. OWUN, ÈSAN)



ÌGBÈSÈ – débito



IGBETI – montanha situada perto do Níger onde reside Elegba



ÌGBÌ – ondas (Vd. IBILÚ-OMI, ÌGBÌ OMI, ÌRÚ OMI)



ÌGBIMOTÉLÈ – planejamento, dica



ÌGBÍN – Cadência rítmica lenta executada pela orquestra cerimonial em louvor à Òòsàálá.



ÌGBÍN - caracol. O termo designa também o molusco gastrópode terrestre, com concha univalve, corpo prolongado e tentáculos na cabeça. Ele também é conhecido como "o boi de Òòsàálá" e é sua oferenda predileta. Na linguagem corrente dos candomblés é usual a forma “ibí”.



ÌGBINNIKÚN - inflamação



IGBÓ – floresta, mata (Vd. EGÀN)



IGBÓDÙ ÒRÌSÀ – local sagrado para iniciar uma pessoa nos mistérios dos Orixás



IGBOIYÀ, IGBOJÚ – coragem, valentia



ÌGBOMIKANÁ – aquecedor



IGBONAGBORU, IGBOORUN - olfato



IGBONSO – escova de roupa



ÌGBÒNWÓ – cotovelo (Vd. IGUNPÁ)



IGBÓRO – futuro, rua, estrada (Vd. IGBA TINGBO)



ÌGÈ – nome (Vd. ORÚKÒ)



IGÉ – mama, seio (Vd. OMÚ)



ÍGI – árvore, madeira (Vd. KÁKO)



IGI-DUDU – ébano (Vd. ETÍNRIN)



IGI-IDANA – lenha



IGI ÌFALÀ - régua



IGI-ÓPÈ - palmeira



ÌGO - garrafa



ÌGÒ OMI GBÌGBÓNÁ – bule, chaleira



ÌGÒ SÚGÀ - açucareiro



IGÙN – abutre, urubu (Vd. GÚNNUGÚN, EIYE ÀKÀLÀ)



IGUNESE – perna



ÌGÚNLÈ – desembarque



IGUN OKE – ladeira (Vd. GÈREGÉRE ILÉ)



IGUNPÁ – cotovelo (Vd. ÌGBÒNWÓ)



IGUNTO – cólica renal



IHÀN – buraco (Vd. ISÀ, IHÒ, KÒTÒ)



IHANRA – coceira



IHANRUN – roncar (Vd. HAANRUN)



IHÒ – buraco (Vd. KÒTÒ, IHÀM, ISÀ)



IHO ILE – sepultura



IHÒ IMÚ – narina (Vd. AONTIN, IMÚ)



ÌJÀ – briga, conflito



ÌJÁBÀ – acidente (desastre) (Vd. ÀJÁLÙ)



IJADÉ, IJADÉLÒ – saída



IJADÚN – luxúria



ÌJÀGBÒN - queixo



IJAJE - patife



IJÀ-ÒGÚN – batalha



ÌJÀPÁ – cágado



IJE - raça



IJERÉ – lucro (Vd. ÈRÈ)



IJESÁ - nome de uma região da Nigéria e de um toque para orixá Oxum, Oxála e Ogun.



ÌJÉTA – anteontem (Vd. NIJÉTÀ)



IJEUN DE IPIN ou OJEUN DE IPIN – Ipin = compartilhar, porção + Ijeun = ato de comer “ele que compartilha a comida”



ÌJEWÓ – confissão



ÌJÉWÓ ISÉ TI ENI NSE - profissão



IJÍ – furacão, tufão



IJIJÓ MÉJÌLÁ – todos os 12 dias



IJÌYÀ - sofrimento



IJO – igreja (Vd. ILÉ OLÓRUM)



IJÓ – dança, dia (Vd. JIJÓ, OJÓ, OJUMO)



ÌJOBA – governo, reino (Vd. JOBA)



ÌJÓBÁ ALAFIÁ – reino da paz



ÌJOBA ÀPAPÒ – governo federal



IJOGBON – problema (Vd. ÈJÓ)



IJOGUN – herança (Vd. ILINÍNI)



IJÓKIJÓ – qualquer dia



ÌJÓKO – banco de sentar, cadeira



IJÓMIRAN – num outro dia



IJÓSÍ – outro dia (dia seguinte)



IJOWÚ – ciúme (Vd. OWÚ)



ÌJOYÈ – chefe, ministro (Vd. OLUSÓ)



ÌJÚBÀ – reverência, reza



ÌKA – dedo da mão (Vd. ALÓVI)



IKÁ – crueldade, Odu que foi fecundada pela serpente encantada Oká, para destruir Isole.



Iká- Meji = sabedoria



IKÁ - modo de deitar-se das pessoas de orixá feminino, para saudação.



IKÁN – berinjela



ÌKÁN – caneca, cupim



ÌKÁNDU – formiga preta (Vd. KÀRÍKÁ)



IKANNÚ – fúria



IKARÁ – quintal (Vd. EHINKUNLÉ, KA)



IKARAHUN – concha (Vd. EYO, KARAHUN)



ÌKÉ – carinho



IKÉ – marfim



IKEMÙ – caneca (Vd. ÌKÁN)



ÌKÌLÒ - protesto



IKO – palha da costa



IKÓ – anzol, tosse, embaixador (Vd. OBA, ONSE OBA, ONISE)



IKODIDÉ – pena de papagaio( Odide , Odidere)



ÌKOKÒ – panela, pote de barro



ÌKOKÒ-ÈBE. ÌKOKÓ OBÈ – sopeira



ÌKOKÒ-ÌGBÉ – penico, urinol



ÌKOKÒ OMI – pote de água



IKOLA ou ILEYKA - circuncisão



IKOLÙ – atacar



IKOMÒJADÉ - batizado



ÌKÓÒDÍDE - Pena vermelha do papagaio-da-costa (Psittacus eritacus, sp.). Simboliza o nascimento do novo filho-de-santo e, de um modo geral, a fecundidade. (Vd. ODIDE, ODIDERE)



IKORADU – cidade situada na extremidade Norte da laguna de Lagos



ÌKORE – colheita



IKORI OYÀN – bico do seio



IKORITÀ - encruzilhada



IKOSAN – brilho (Vd. TITANSAN)



IKOSILÉ – abandono



ÌKÚ – morte



IKUDU – tanque



IKUKU – nuvens, nevoeiro, cerração (Vd. AWOSANMÁ)



IKÚ ILÉ – cemitério (Vd. BÓJÍ, IBÓJÍ, ILÉ ÒKÚ, ISÀ-OKÚ, ITÉ ÒKÚ)



IKULE – fartura e fertilidade



IKÙN - barriga, estômago



ILÁ – quiabo



ILÀ – marcas faciais



ILAGÚN - transpiração



ILÁ-ISÉ - tarefa



ILAJÁ - reconciliação



ILAJÚ – cultura, civilização



ÌLÀ ORÙN - leste



ÌLARA – inveja (Vd. NILARA)



ILÁRÍ – mensageiro do rei



ÌLÁSA – folha de quiabo



ILÉ – casa, lar, terra, casa-de-santo, chão, solo, terra (Vd. BUJOKO, IBUJOKO, OJÚLÉ)



ILÉ ADÌE – aviário (Vd. ÌSO ADÌE)



ILÉ AIYE – terra (planeta)



ILÉ BÙRÉDÌ - padaria



ILEDI – alcova



ILÉ-EIYÉ – jaula , gaiola



ILÉ ÈKO – escola, colégio, universidade



ILÉ ERAN – açougue (Vd. ÍSAKUSÁ, ÌSO ERAN)



ILÉ-ESIN – estábulo



ILÉ GÓMÌNÀ – palácio do Governo



ILÉ ÌDÁNÁ – cozinha (Vd. SISÉ)



ILE IFOWAPAMO, ILÉ OWÓ – banco (dinheiro)



ILÉ ÌGBÉ ÁLAWO – privada, vaso sanitário



ILÉ IKÀWÉ - biblioteca



ILÉ ÌKÒ OJÀ PAMÓ SÍ - mercado



ILÉ IKÚ ÈNIA – cemitério (Vd. ILÉ OKÚ)



ILÉ ÌLERA – hospital



ILÉ-ISÉ – escritório, lugar de trabalho (Vd. IBI ISÉ)



ILE ÌWÈ – banheiro



ILÉ ÌWÉ - escola



ILÉ ÌWORAN - cinema



ILÉ ÌWÓSÀN – hospital



ÌLÈKÈ – colar, pulseira (Vd. KELE)



ILEKE-ORUN – colar, pulseira (com referência ao santo) (Vd. ÍLÉKE, KELE)



ÌLÈKÙN - porta



ILÉ-NLÁ – mansão



ILÉ-OJÀ – loja (Vd. ÌSÒ)



ILÉ-OKÓ - garage



ILÉ ÒKÚ – cemitério (Vd. BÓJÍ, IKÚ ILÉ)



ILÉ-OLODI – castelo



ILÉ OLÓRUN – igreja (Vd. IJO)



ILÉ ONJE – lanchonete, botequim, bar



ILÉ OÒGUN - farmácia



ILÉ-ÒRÌSÀ – Expressão yorùbá que designa a dependência de uma casa-de-santo onde se encontram depositadas as diferentes insígnias e objetos que compõem a representação emblemática de cada um dos òrìsà. É também conhecida a forma "quarto-de-santo" ou "casa-do-santo".



ILÉ OWÓ – banco (dinheiro) (Vd. ILÉ IFOWAPAMO)



ILÉ ÒWORAN - cinema



ILERA – saúde



ILÉ-UTÍ - taberna



ILIBAN – policial (Vd. OLÓPA)



ILINÍNI – herança (Vd. IJOGUN)



ILÓ – hábito



ÍLÒ – ida (Verbo ir) (Vd. LÍLÒ)



ILORÁ – lentidão, preguiça (Vd. ÀINKANJU)



ILORI-KUNKUN – teimosa (Vd. ÓDÍ)



ILORÓ – próspero, rico, veneno (Vd. DOSO, RIJE, LETÚ, OLOWO)



ILOYÚN - gravidez



ÌLÚ – cidade, país (Vd. EGURÉ)



ÌLÙ – atabaque



ILÚ, IMIJADÉ – sopro



ILUBOLÉ - surra



ILU KIKI OKAN – iluminar (Vd. LALOJU)



ÌMADO – javali (Vd. ELÉDÈ-ÌMADO)



ÌMALE – respeito ao ancestral



IMÁWÒ-ARA – encarnação, estado de reencarnação



IMELE – preguiça (Vd. ÌLÒRA)



IMIEDÚN – lamento (Vd. DÁRÓ)



ÌMÒ – juízo, conhecimento, saber, paladar (Vd. ÌTÓWÒ, MO)



IMOFO – vazio (Vd. SÓFO)



IMOKUN – banhar, mergulhar, nadar (Vd. LUWÈ)



IMOLE – claro, luz



ÌMÓLÈ – forças da natureza



ÌMÓLÉ OJÓ – dia claro



ÌMÓLÈ OÒRÙN – luz do sol



IMONAMONA - raio



IMO-OPE – folhas de palmeira



IMORAN – conhecimento



IMORÈ – gratidão (Vd. OPÈ)



IMORÚ – raiva (Vd. ÌBÍNU, ÌRUNNÚ)



IMOTOTO – limpeza



IMOYE – sabedoria (Vd. ALAMOJU)



IMÚ – nariz, narina (Vd., IHÒ IMÚ, AONTIN)



IMULAJADÉ – término (Vd. IPEKUN)



INÁ – vela, fogo, luz (Vd. ÀBÉLÀ)



INÁ AJÈNIYÀN - pulga



INÁ ORÍ – piolho



ÌNÁWÓ - despesa



INKICE –Divindade bantu com similaridades com Òrìsà



INLÈ – Òsóòsì (Vd. ERINLÈ)



INÚ – útero, ventre



INÚFÚFÚ – mau humor (Vd. INÙSÍSÓ)



INÚ MI DÙN – estar feliz



INÚ MI KÒ DÙN – não estar feliz



INÚRERE – bondade, caridade



INÚ RIRO – dor de barriga



INÚSÍSÚ – diarréia



INÚTITE – desinteria (Vd. IGBEORIN)



INUYIYÓ - saudade



IPÁ – força, poder (Vd. PAKANLEKE)



ÌPÀDÉ – reunião, encontro (Vd. ÀWOJO)



IPAJÁ – de manhãzinha



IPAKÁ – farinha de milho (Vd. ELÙBO)



ÌPAKÓ - nuca



IPAKÚ – assassino



IPANU – almoço



IPAPANU – bala (doce)



ÌPÁRA – creme



ÌPÁRÍ – fim, final, vencimento



IPARUN – desgraça, vergonha, (Vd. ÁDEBA, ÈTÉ)



IPATÁ - moleque



IPAWERE – borracha



ÍPÉ – escamas



ÍPEHINDA – retorno (Vd. TÚN)



ÌPEJÚ – sobrancelha (Vd. IGBENGBEREJÚ)



ÍPEKUN – fim, final, vencimento, limite (Vd. OPIN, AKOJÁ, ÌPÁRÍ, IMULAJADÉ)



IPELÉ – origem



ÌPÉNPEJÚ - pálpebra



IPETÉ - inhame cozido, pisado, temperado com camarão seco, sal, azeite de dendê e cebola (Vd. IYAN, ÍSU)



IPILÉ - pedestal



ÌPÍLÈSÉ – origem (Vd. ÌBERE)



IPIN - guardião



IPINLÈ–AGBAIYE – continente, fronteira



IPINNU – ordem



ÌPITAN – tradição oral



IPÒ – estado



IPÓ - recinto



ÍPON – colher de pau (Vd. OROGUN)



ÍPONRÍ ou IPORÍ– dedão do pé; um dos espíritos guardiões que entra no corpo da pessoa ao nascer (Vd. ÀTÀNPÀKÒ)



IPÓ-OKÚ – ausência, morte (Vd. KÙ, ÀISÍ)



ÌPUNNU – decisão



ÌRA – decadência



IRÁ - pântano



ÌRAN – família (Vd. EBÍ, IBATANM ÀRÁILÉ. ÌDÌLÉ)



ÍRAN – transe (Vd. OJURAN)



ÌRÁNSÉ – estafeta



IRAÓ – Cidade de origem do Orixá Òsányin



ÍRARI – raspar (a cabeça) (Vd. RARI, FÁRI)



IRÁWÓ - estrela



IRAWO ABÌRUSOORO – cometa



IRAWO ÀGUALA – planeta vênus



IRAWO-OKO – Estrela Sirius (essa estrela é considerada a guia dos navegantes)



IRAWO TI NYI OÒRÙN KA – planeta (Vd. EWEKO, ODÁN)



IRE – benção, brincadeira (Vd. ORE-OFÉ, IBOKUN, ISURÉ)



IRÈ – cidade da Nigéria (Vd. ÈJIGBO)



IRÊ – bondade



IREJE – engano, fraude (Vd. ERÚ, ETAN, ÌYÀNJE)



ÌRÈKÉ – cana



ÌRÈ KÉKERÉ - grilo



ÌRÈLÈ – humildade (Vd. NIRELÉ)



ÌREMÒJÉ – cânticos do funeral dos caçadores



ÌRÉPÒ – harmonia, amizade, solidariedade (Vd. ISEDEEDE)



ÌRÉSÌ – arroz



ÌRETÍ – esperança



ÌRÌ – orvalho (Vd. ENINI)



IRIN – aço, ferro, vida, ferro de Ogun (Vd. È MI)



ÌRINAJO – viagem (Vd. ATEGUN)



ÌRÍRA – odiar, detestar (Vd. KERÍ, SAIFÈ, KÓRÍRA)



ÌRÍSÌ - figura



ÌRO – opinião



IRÒ - saia



IRÓ – falsidade (Vd. ÈTÀN, YOBÁ)



ÍROBÍ – trabalho de parto



ÍROBINUJE – arrependimento



ÌROBÒ - hemorragia



ÌROHIN – notícia de jornal



IROKA – lamúria (Vd. ÁGBAGBÁ)



ÌROKÒ – é um Orixá do candomblé Ketu associado à Oxossi. Corresponde ao Inkice “Kitembo” também conhecido pela currupitela de “Tempo” do candomblé de Angola



IROLÈ – tarde - (pôr do sol, fim da tarde) (Vd. OJORÓ, OSAN)



ÌRÓ MI AANU – compaixão



IRÓ NI – mentira, falsidade (Vd. SÈKÉ, EKE ÓKOBÓ)



ÍROPÁ - esteio



IRÓPIPÁ – falsidade (Vd. YOBÁ, TEWURE, ÈTÀN)



ÌRORA – dor, paz, bem estar (Vd. FIFO)



ÌRÒRI – travesseiro (Vd. TIMTIM)



ÌROTÍ – funil (Vd. ÀRÓ)



IRÚ – espécie, tipo (Vd. SURÁ)



ÌRÙ – rabo



ÌRÙ ESIN – rabo de cavalo



IRUKUÉRE– rabo de Guinú



IRUN – cabelo



IRUN ÈKE – cavanhaque (Vd. KÀNNANGO)



IRUN ÈYINJÚ - cílios



IRUN FÚNFÚN, IRUN ARÝGBO – cabelo branco



IRUNGBÒN – barba



IRUN IMU – bigode (Vd. TUBOMU)



IRUN ÌPÉNPEJÚ - pestanas



IRUNMOLÉ – guarda da esquerda (referindo-se a Òsóòsì), forças da natureza.



ÌRUNNÚ – raiva (Vd. ÌBÍNU, IMORÚ)



ÌRÚ OMI – ondas (Vd, ÌGBÌ OMI, IBILÚ-OMI, ÌGBÌ)



ISÀ – buraco (Vd. KÒTÒ, IHÀN, IHÒ)



ISA – cova



ÍSAJÈ – feitiçaria, magia



ÍSAKUSÁ – açougue (Vd. ÌSO ERAN, ILÉ ERAN)



ISALE – alicerce



ÌSÀLÈ – baixo, debaixo, órgãos reprodutores



ÌSÀLÈ ILÉ – andar térreo



ISALÉODÓ – cama (Vd. IBÙSÙN, ÀKÉTE)



ISAMI – batismo (Vd. ISOMOLORÚKO)



ÌSÁN – ostra



ISAN – tendão, veia, músculo



ISAN ARA - artéria



ISAN ÈJÈ - veia



ÌSÀNÀ – caixa de fósforos



ÌSÀN-OMI – correnteza



ÌSÀ-OKÚ – cemitério (Vd. BÓJI, IBÓJÍ, IKU ILÉ, ILÉ ÒKÚ, ITÉ ÒKÚ)



ISÉ – trabalho, ocupação, mensagem



ÍSEDEEDE – harmonia, honestidade, exatidão (Vd. ÍREPO)



ÌSÉGÚN – reverência aos antepassados



ÌSÉJÚ – minuto

ISENÚ, ISEYUN – aborto



ISÉ SÍSE – exercício



ISI – fama



ÌSÍGO – saca-rolha



ÌSÌN – religião, adoração



ÌSINKÚ – enterro



ÌSÍNWIN – loucura (Vd. OKOLIRÍ, ASIWERE)



ISIRE-OMODE - boneca



ÌSÓ – prego



ISÓ – gases



ISÓ – unha (Vd. ÈKÁNÁ, ÈÈKÁNNÁ)



ÌSÒ – loja (Vd. ILÉ-OJÀ)



ÌSO AAGO – relojoaria (Vd. ALÁAGO, ALÁGOGO)



ÌSO ADÌE - aviário



ÌSO ASO – loja de tecidos



ÌSO BÁTÀ – sapataria (Vd. ABATÀ, BÀTÀ)



ISO BEBE - bomboniere



ÍSODOMO – adoção



ÌSO ÈBÙN – loja de souvenir



ÌSO EJA – peixaria



ISO ERAN – açougue (Vd. ÍSAKUSÁ, ILÉ ERAN)



ISÒJÚ – feição, rosto



ISOKAN - unidade



ÌSOKÚN – choro



ISOMOLORÚKO - batismo



ISOTITÓ – ficar triste, fidelidade



ÌSÒWÒ – comércio, negócio (Vd. OWÓ)



ÍSU – cará (Vd. IYAN, IPETÈ, DÙNDÚ)



ÌSUBÚ – queda (Vd. IBISUBÚ)



ÍSUN – fonte, nascente



ISÙNLO – economia (Vd. ÌDASÍ)



ISU-OYÌNBO – batata



ISURÉ – benção (IBOKUN, ORE-OFÈ, IRE)



ÌTA – fora, a praça, a rua



ITÀBA – fumo (Vd. FIFA, EFIN)



ITAFÀ – flechada (Vd. OFÀ)



ITAJÉ – matança (Vd. PIPA)



ITAJÚ – civilização



ITAKITI OMI – cachoeira (Vd. OSORÓ)



ÌTÀKÚN – cipó



ÍTALA – mês (Vd. OSÙ)



ÌTÀN – história, mito, lenda (Vd. ÌTÓN)



ITAN – coxa, perna



ITAN-ÁTOWÓDOWÓ – tradição, lenda



ITANJE – fraude (Vd. ETAN, TITANJE)



ÌTÉ – ninho



ITÉ – tendência (Vd. IDARISI)



ÌTEFÁ – iniciado nos fundamentos de Ifá



ÌTENUMÓ – confirmação (Vd. ÌFÉSÈMULÈ)



ITÉ ÒKÚ – cemitério (Vd. BÓJÍ, IBÓJÍ, IKÚ ILÉ)



ÌTÌJÚ – vergonha, vexame (Vd. ETÉ)



ÌTÒ – urina, saliva (Vd. OMITÓRÓRÓ)



ÍTON – coxa



ÌTÓN – história, mito, lenda (Vd. ÌTÀN)



ITÓRO - prece



ÌTÒSÍ – perto



ITOSI – deserto



ÌTÓWÒ – juízo, conhecimento, paladar (Vd. ÌMÒ)



ÍTUDI – escândalo



ÌTÚN ÒRÀN OWÓ SE - liquidação



IUINDEJÀ - título sacerdotal



IUINTONA - título sacerdotal



IWÁDI – pesquisa



IWÁJÚ ORÍ – testa



ÌWÀ – sofrimento, respeito



ÌWÀ – caráter (ter)



ÌWÀ-ÀGBA – caráter de um ancião



IWÁ-ÀJÈ, IWOOSO – bruxaria (Vd. IDAN)



ÌWA ÈDÁ – natural, natureza (Vd. ÁDAMO, EDÁ, ÀDANIDÁ)



IWAJÈ – feitiço (Vd. IDAN)



IWÁLÈ – escavação, coveiro (aquele destinado a cavar a sepultura dos parentes mortos)



ÌWÉ – livro, papel, caderno, carta, folha



ÌWÉ – linguagem



IWE – moela



ÍWE – lavagem, banho (Vd. WÉ, FÓ, WENÚ)



ÌWÉ ÈRI OWÓ - recibo



IWÉ IGI – banco de sentar



ÌWÉ IKAYE OSÙ – calendário



IWE-INÚ - rim



ÌWÉ IPOLOWO - catálogo



ÌWÉ ÌRÒHÌN – jornal, revista



ÌWÉ KÍKÒ – carta (Vd. LETÀ)



ÌWÉ OWÓ – cheque



ÌWÍFÚN - informação



IWIN – fada, espírito, fantasma (Vd. KUREKERÈ, ALÙJONÙ, ÀRONI, EGBÉRE)



IDERUBAÌWO – chifre



IWO – você (Vd. ENYN, ÈYIN)



IWOKUN – lua nova (Vd. OSÚDÚDÚ)



IWOLE – acesso (Vd. IGBASILÉ)



IWOLULÉ – óculos (Vd. AWÒ OJÚ)



ÌWO OÒRÙN – oeste



IWORÓ – ouro (Vd. WÚRÀ, ÀWO WÚRÀ)



ÌWOSAN - cura



ÌWU – desejar



ÌWÚ – odor, cheiro



ÌYÀ – mãe



ÌYA AFIN – senhora (Vd. YIÁ)



ÌYÁ-AGAN – mulher velha dentro da sociedade dos médiuns ancestrais



ÌYÁ-ÀGBÀ – mãe grande, avó



IYABO – a mãe voltou



IYÁ EGBÉ – Titulo honorífico importante na hierarquia dos terreiros que distingue sua portadora como "mãe-da-sociedade".



IYAGBÁ – matriarca



IYAGBASÉ – cozinheira Vd. ÌYÁ ONJE)



ÌYA ÌSÀMÌ – madrinha, comadre



ÌYÁ-KÉKERE – mãe pequena



IYÀKO, ÌYÀWÓ, ÌYÁ ÌYÀWÓ – sogra



ÌYÁLÁWO – divindade feminina mãe dos mistérios



IYALAXÉ - mãe do axé do terreiro



IYÁLÈ – esposa mais velha em uma família polígama



ÌYALÉNU – surpresa



IYALETA – raio de sol



IYALODÉ - um alto título, líder entre as mulheres, primeira dama



ÌYÁLORÌSÀ - Zeladora do culto, mãe do orixá. Mãe de santo



IYAMASÊ - Orixá da casa de Sòngó( Òrisà relacionado com o fogo, o raio, o trovão e à justiça.)



IYAMORÔ - título de uma sacerdotisa do rito do Ipadê.



ÌYÀNJE – engano, fraude (Vd. ERÚ, ETAN, IREJE)



IYAN – inhame (Vd. IPETÈ)



ÌYÁ NLA – vovó



IYANRÌN – areia



IYAO - Termo que designa a noviça após a fase ritual da reclusão iniciatória. Em Yorùbá significa "esposa mais jovem".



ÌYA OLÓNJE – dona de restaurante ou pensão



ÌYÁ ONJE – cozinheira (Vd. IYÀGBÀSÉ)



IYÀRÀ – quarto de dormir



IYÀRA-IMURA – camarim



IYÀRA JÓKÒÓ – sala de visitas



IYÀRA ONJE – sala de jantar



ÌYÀRÍ – pente (Vd. ÒÒYÀ)



ÌYÁSAN –Título dado ao Orixá Oyá divindade das tempestades e do Rio Niger, mulher de Ògún e depois de Sòngó. Relacionada com os vendavais, os raios e os trovões. Sincretizada com Santa Bárbara. Seu dia da semana é a quarta-feira. Suas insígnias são a espada(IDÀ) e o rabo de cavalo(ÌRÙ ESIN). Suas cores são o vermelho escuro e o marrom. Considerada a mãe dos egún, que é a única a dominá-los. Saudação – "Eparrei!”.



ÌYÁWÓ – esposa (primeira esposa – ÌYÁLÉ) (Vd. ÀYA)



ÌYÀWÓ ÀFÉSONÀ – noiva



ÌYÀWÓ OMO ENI - nora



IYE – número



IYÈ - penas



IYÈFÚN – farinha (Vd. GARÌ, ELÙBO)



IYEMONJÁ – Filha de Olokun. (Yèyé (mãe); Omo (filhos); Ejá (peixe) – Mãe cujos filhos são peixes.



ODO YÁ – mãe dos rios (ODO) – Na África ela é cultuada em rios (OLOKUN), seria a Deusa das águas salgadas e a saudação ERU YA seria: a dona dos cabelos ou a mãe dos cabelos (referência aos eruns (cabelos) que caem na feitura), de acordo com os mitos de Ori. É atribuído a Yemonjá a tutela dos oris moldados por Ajalá. Ela tem o título de Yá Ori. Casou-se com o irmão Aganju e teve um filho chamado Orungan.



IYEKAN – ancestrais do pai



ÌYEN – aquele (a), aquilo



IYENÚ – lembrança, memória (Vd. RANTI, RIRANTI)



IYÈPÈ – poeira, areia



ÌYÍPO - perversão



ÌYERA, ÌYERAFÚN – aversão, ojeriza



IYÈWÙ - quarto



IYÈWU-OLÓLA – camarote



IYÈYÈ – amarelo



ÌYÌN – glória, louvor (Vd. FUNPÉ, YIN)



IYO – sal



ÍYOJADÉ – apresentação



ÌYONU – encrenca



ÌYÓNU - piedade



IYÒ ÒYINBÓ - açúcar



IYÙN - coral

DICIONÁRIO YORUBÁ - LETRA "H"



HÁ – ficar entalado 

HÀ – expressão de prazer 

HÀ, HÈÉ! – medo ou surpresa (interjeição) 

HAANRUN – roncar (Vd. IHANRUN) 

HALÈ – amedrontar, ameaçar, intimidar 

HAMUNYIA – Cadência executada pelos atabaques e agogôs que capitula a estrutura dos diferentes toques que marcam o siré, mais conhecido por Avamunha. 

HÀN – aparecer, manifestar 

HARAMÚ – roubo (Vd. FEWÓ, JALÈ, OLÉ) 

HAUSA – língua e povo Hausa 

HE – pegar, apanhar 

HÈÉ! – medo ou surpresa (interjeição) 

HO - arranhar 

HÓ – ferver 

HÙ – crescer, brotar, germinar 

HU - gemer 

HÚ – desenterrar (arrancar com raiz) (Vd. TU) 

HUN – tecer (Vd. RAN, WUN, OWÚN, OFÍ) 

HÚWÀ – comportar-se