DICIONÁRIO YORUBÁ

Dicionário Yorubá

Com grande alegria, apresentamos uma síntese bem resumida das palavras mais utilizadas dentro do Vocabulário em Yorubá. Uma linguagem africanista e bem difundida dentro da realidade do Candomblé. Esperamos que com este pequeno instrumento cada um de vocês possa ser beneficiado sabendo lidar com cada termo aqui apresentado.

A

A – nós (pronome pessoal)

ÁÀ! – ah! (interjeição)

ÀÀBÒ – meio, metade (Vd. ÀÀRIN)

ÀÀFIN, AFIN – palácio

AAGO ÌPÈNÌYÀN – campainha

AAGÚN – suor (Vd. ÒÓGÙN)


ÀÀJÀ – Sineta de metal composta de uma, duas ou mais campainhas utilizadas por Pais-de-santo para incentivar o transe. Também chamado Adjarin.
AÁKÉ – machado

AARÁ – raio, trovão (Vd. MÀNAMÁNA, EDÚN AARÁ, SAN)

AARÁ ÒRUN – relâmpago

ÀÀRÈ – doença, fadiga, cansaço

ÀÀRIN – médio, entre

ÀÀRIN – meio, entre (Vd. ÀÀBÒ)

ÀÁRÒ – manhã (Vd. AWURÓ, ÓWURÓ, ORO)

ÀÀYÈ - vida

AAYÙ - alho

ABA – escada de mão

ABÁ - pessoa idosa, velha

ABÀ – mercado, tentativa (Vd. DALASÁ, ARÓ, ÓBUN, OJÁ)

ABAA – dar um tapa (Vd. ABARÁ OWÓ)

ABADÁ - blusão usado pelos homens africanos

ABADENÍ – estrada (Vd. ÓNA)

ABADÓ - milho de galinha

ÁBAFU – acaso (Vd. ORIRÈ)

ABAFU – boa sorte, fortuna, riqueza (Vd. OLÁ)

ABA-LAXÉ-DI - cerimônia da feitura do santo

ABAMÍ – estranho, visita (Vd. ÁLEJÒ, ÀJASÉ, PANDAN, OLOJÓ)

ÁBAMÓ – tristeza, dor (Vd. FIFARO, ÌBANÚJÉ)

ABÂN - coco

ABÁNIGBÈRO – conselheiro, sábio mais velho

ABANIJÉ - difamador

ABARÁ - bolo feito com feijão fradinho cozido no vapor envolto em palha de banana

ABARÁ OWÓ – dar um tapa (Vd. ABAA)

ÁBAREBABÓ – êxito

ABATÀ – sapato, calçado (Vd. BÀTÀ, ÌSO BÁTÀ)

ÁBAWON – tinta ABAYA – rainha mãe

ABÉ – parte de baixo (Vd. ÌDÌ)

ABE – navalha (Vd. OBÈ-JERÍ, OBÈ FARIN, AGBE)ÁBÈBÈ – leque

ABÈBÈ ONINA - ventilador

ÀBÉLÀ – vela (Vd. INÁ)

ABELÉ - fundo

ABEOKUTA – Capital de EGBA, reino nativo de Lagos

ABÉRE – agulha, alfinete

ABÈTÈ – botequim, bar

ABI - nascer

ÀBI – ou ABIÃ – Posição inferior da escala hierárquica dos candomblés ocupada pelo candidato antes do seu noviciado; em yorùbá significa "aquele que vai nascer".
ABÍKÉHÌN – caçula

ABIKU – “aquele que predestinou a morte”

ABILEKÓ – mulher casada ÁBINIBI - hereditário

ABÍNIKÚ - calúnia

ABIODUM - um dos Obá da direita de Xangô

ABÍYA – axilas, sovaco

ÀBÒ – volta, retorno, metade (Vd. IDÀJI)

ABÓ - amparo

ABO – bandeja, ganso, fêmea, feminina

ÁBO– prato, louça de barro (Vd. ÀWO)

ABÒ - escudo

ABO AJA - cadela

ABO ESIN - égua

ABOMALÈ – aquele que cultua os ancestrais (egúngún)

ABO MÀLÚÙ – vaca

ABÒRISÀ – aquele que cultua, adora os Orixás


ABORÔ – Denominação genérica dos òrìsà masculinos, por oposição as iabás, que são as divindades femininas.
ÁBOSÍ – decepção

ABOSI – pobre (Vd. AKUSE TÁLÁLÀ) ABÓYA – abertamente

ABOYÁ – talvez (Vd. BÓYÁ. KIOSE, KIORIBE)

ABOYÚN – mulher grávida ABUKÉ - corcunda

ABÙKÚ – defeito, deformado (Vd. ÀLEBÚ)

ÁBUKU – amaldiçoado, desgraçado (Vd. TOSI)

ÁBUMÓ - exagero

ABUNI - abusado

ÀBÚRÒ – irmão (ã) mais novo de idade

ÀBÚRÒ OBÌNRIN – irmã mais nova

ÀBÚRÒ OKÙNRIN – irmão mais novo

ABUSÓ – adivinho (Vd. ÁLAMÓ, ALAFOSÉ, AFONILEIYÈ)

ABUSO – idéia

ABUWÉ-KÈ – sabonete

ÀDÁ - facão

ÀDÀBÀ – pomba silvestre ÁDAGUN - lago


ADAHUN – Tipo de ritmo acelerado e contínuo executado nos atabaques (vd.) e agogós. É empregado, sobretudo nos ritos de possessão como que para invocar os òrìsà.
ADÀJO – juíza (Vd. ONIDAJÓ, ÌDÁJÓ)

ADAMÓ – herói, heresia

ÁDAMO – natural (Vd. ÀDANIDÁ, EDÁ, ÌWA ÈDÁ)

ÁDAMORAN – teoria

ÀDÁN – morcego (Vd. ÁJAO)

ÀDANIDÁ – natural – natural (Vd. ÁDAMO, EDÁ, ÌWA ÈDÁ)

ADANIRÚ – intruso

ÁDANÚ – perda (Vd. JIJÓ)

ÀDÁ ÒBE, ÀWODI - facão

ÁDAPO – aliança, união


ADE – Termo com que se designam (nos candomblés) em especial os efeminados e, genericamente, os homossexuais masculinos.
ADÉ – coroa

ÁDEBA – desgraça, vergonha (Vd. IPARUN, ÈTÉ)


ADÈBO – pessoa que prepara a comida com os animais oferecidos em sacrifício de acordo com as regras religiosas.
ADEDÓ – pescador (Vd. ADÉJÀ, APEJA, PEJA)ADÉHUN – acordo

ADENA – vigia

ADE OBA - coroa real

ADETÁ - nome sacerdotal

ADÌE - galinha

ADÌE ODÒ – gaivota

ADÌE SÍSUN – galinha assada

ADIJA, ADJA – sineta

ÀDIMÓ – abraço

ADIMU – comida (Vd. AJEUN)

ADINKARÀ – padeiro (Vd. ILÉ BÙRÉDÌ)


ADIRE – tecido estampado


ADIRE-IRANNA – uma ave “ave que compra a estrada” para que o morto encontre um bom caminho
ADITÍ – surdo, mudo

ADÓ – comida feita com pipocas e epô

ADOGÁN - fogão

ADÓRIN – setenta (numeral)

ADÓRUN – noventa (numeral)




ADÓSÙU – Diz-se daquele que teve o osùu assentado sobre a cabeça. O mesmo que iaô.
ADOTA - cinqüenta


ADUFE – Pequeno tambor. Instrumento de percussão de uso mais freqüente nos xangôs

no Nordeste.

ÁDUFÈ – bem amado

ADÚGBÒ – bairro (Vd. AGBÈGBÈ, AMÒ, ÀDÙGBÒ, ALÓ)

ADUN - comida de Osun, milho picado, azeite dendê e mel

ADUN – sabor, doce (Vd. DÙN, LADÙN)ADÙN – doçura, bolo

ADUNÁ - adversário

ADUN IREKE - açúcar

ADÚPÉ – obrigado (agradecimento)


ADUPÉ-LEWÔ-OLORUM - graças a Deus por ter conservado minha vida e a minha saúde
ADÚRÀ – prece, oração, reza (vd. KIRUN)

AFÁ – ponte (Vd. AFARÁ, GÁDÀ)

AFAIYÁ – feitiço, telepatia

AFAIYÁ-KORIN – encantador (Vd. NIFAIAYA, GBAJÉ)

AFÁRÁ – ponte, viaduto

ÁFARADÀ – paciência, resignação (Vd. SÙRÙ)

AFARÁ-OYIN – favo de mel

AFÉ – abanar, soprar, ventar (Vd. JADE, FÉ)

AFÈ – amante

AFÉFE – vento, ar, mensageiro de Oya

AFEFEJEJE ou EFEFE JEJE – brisa (Vd. ATÉGÙN)

AFEFE ÒJÍJÍ – corrente de ar

AFEMOJUMO - madrugada


AFEYIKA – ventania AFIN – O mesmo que ifin. Designa a noz-de-cola branca, na língua yorùbá; por extensão a cor branca (vd. efun).
ÀFÍN – albino

AFIN – palácio do rei (Vd. ÀÀFIN)

AFINNÀ - forja

AFIRIKA – África

AFISIRÈ - brinquedo

ÀFOGÁN – fogão, forno (Vd. ÀRÌRO)

AFÓJU – cego

ÀFOMÓ – doença infecciosa trazida pelo orixá das doenças

ÀFÒMÓN – parasitas e plantas rasteiras

AFONAHAN – líder (Vd. OLORÍ)

ÁFONIFOJÍ - vale

AFONILEIYÈ – adivinho (Vd. ABUSÓ, ÁLAMÓ, ALAFOSÉ)

AFONJÁ - uma qualidade de Xangô

AFORANMÓNI – falso (Vd. NIBURA, LAILOTÓ)

ÀFORÍJÌ – perdão

AFOSO – lavadeira (Vd. IBI ÌFOSO)


AFUNJA – SOBRINHO DE Arogangan re de Yorubá nomeado Governador de Ilorin
AFUNNÚ – fanfarrão (Vd. ONIHALÉ)

AFURÁ - bolo feito com arroz

ÁGÀ – cadeira

ÁGA – trono

ÁGABÁ – abrigo

AGABDÁ – roupa, pano (Vd. ÉWÚ, ASO)

ÁGADÁ – barracão

AGADA-GÓDO – tranca

ÀGÁDAGOGO – cadeado, tranca

AGA ÌKÒWÉ – carteira

ÁGA-ITISÉ - tamborete

ÀGÀN – mulher estéril


AGANDAN – veloz AGANJU – Orisà filho de Odudua e Obatala, irão de Iyemonja. Significa “área despovoada, selva, planície ou floresta”
AGANNIGÁN – ladrão (Vd. OLÉ)

ÀGA ONI TÌMÙTÌMÙ FÚN ENÌKAN - poltrona

ÁGA-PÓSI - ataúde

AGARÁ - aborrecimento

ÀGBÁ – barril

ÀGBÁ – romã

AGBADÀ – vestimenta sacerdotal ÀGBÀDO – milho, canjica (Vd. ÀGBO)

ÁGBAFÚFU – cascavel

ÁGBAGBÁ – lamúria (Vd. IROKA)

AGBAIYÉ - universo

ÁGBÁJÓ – acariciar

ÁGBAKÓ, ÀJÁLÙ – acidente

ÀGBÀLÁGBÀ, ÀGBÀ – adulto

AGBÀ-LOKAN - distrair

AGBÁRA – força, poder (Vd. PAKANLEKE, IPÁ)

ÀGBÁRA DÚDÚ – força negra

AGBÁRA OGBÓN - nervos

AGBÁRÍ – couro cabeludo, crânio

AGBAWO – aeromoça

AGBE – navalha (Vd. OBÈ-JERÍ, OBÈ FARIN, ABE)


ÀGBÈ – fazendeiro, agricultor (Vd. AROKO OGBIN)

ÀGBÉBÒ – galinha que já botou ovo

AGBEBÓN – soldado (Vd. JAGUN-JAGUN)

AGBÈDÙ – estômago

AGBÈGBÈ – bairro (Vd., AMÒ, ÀDÙGBÒ, ALÓ)

AGBÉGI – entalhador

AGBEJORÒ – advogado

AGBELÈ – escavador

ÀGBÉLEBU - cruz

ÀGBERE – excesso, orgulho, arrogância (Vd. LADOFO, ÌGBÉRAGA)

AGBERE, ABO AJA – cadela

AGBESÓ - nascido

AGBESOKÉ, AGBERÚ – levantado (Vd. DÌDE)

AGBIGI – marceneiro

AGBIPÓ, AGBIRA – sucessor

ÀGBÓ - Carneiro

AGBO – bando

ÀGBO – milho, canjica (Vd. ÀGBÀDO)


ÀGBO – Infusão proveniente do maceramento das folhas sagradas as quais se vem juntar o sangue dos animais utilizados no sacrifício e substâncias minerais como o sal. Esse Líquido, acondicionado em grandes vasilhames de barro (porrões), é empregado ao longo do processo de iniciação e para fins medicinais sob a forma de banhos e beberagens.
AGBÒ JÒ, AGBÒRÙN – guarda-chuva

ÀGBON – coco

AGBON – abelha, marimbondo

AGBÒN - cesto

ÀGBÒNRIN – veado

AGBOULÁ - nome de um Egun

ÀGÉ – aipim

ÀGE – bule, chaleira


AGÈ – Instrumento musical constituído por uma cabaça envolta numa malha de fios de contas, de sementes ou búzios.
AGEMO – camaleão (Vd. ÒGÁ)

AGERE – Ritmo dedicado a Òsóòsi executado aos atabaques

AGIDI – força de vontade

AGINJÙ – floresta

AGINJÚ ÈRÙN – deserto (Vd. ASAALÈ)

ÀGÒ – licença, dá-me licença por favor (Vd. YAGÒ, DAKUN)

AGO – humanidade (Vd. ÀSEKO, ÀSIKO, ARAIYE)

ÀGÓ – cabana, tenda

AGÒ - mortalha

ÀGO LÓNA – com licença

ÀGO MELO? – que horas?

AGONGO – derivado de gongo – inclinar, extremidade

ÀGÒ OLOPA - delegacia


AGÔGÔ - instrumento musical feito de ferro, composto de uma ou mais campânulas,
geralmente de ferro, percutido por uma haste de metal.

AGOGO, AAGO – relógio

AGOGO ÒGIRI – relógio de parede

AGOGO OWÓ – relógio de pulso

AGONJÚ – Um dos doze nomes de Sòngó conhecidos no Brasil.

AGORO - coelho

ÀGÙFON - girafa

AGUNÁ – alfaiate (Vd. ALÁGBÀRÁN)

ÀGÙTÀN - ovelha

AGUXÓ - espécie de legume

AHÁ – cabaça tipo copo

AHEPERE - frágil

AHÓN - língua

AHON-INÁ - labareda

ÀHUSO – fábula, fantasia

A-IAN-MADÊ - como vão os meninos?

ÀIBUWO – desprezo

ÀIDA-ARA – enfermidade

ÀIDABÍ – infelicidade (Vd. ALAILORIRE)

ÀIDALU – conhecido, limpo, puro (Vd. ÒSESE, MIMÓ)

AIDAN - bela, bonita

ÀIDARA – maldade (Vd. AÌSIÀN)

AIDÉ – verde (Vd. ÀWO EWÉ)

ÀIDUN – inferior

AIDUN – quieto (Vd. NIDAKÉ, TÚTÚ)

AIDUPE – ingrato (Vd. LAILANÚ)AIÊ - o mundo terrestre

AIÊ - terra, festa do ano novo

ÀIFÈ – antipatia

ÀIGBEJE – teimoso (Vd. SÓ)

AIGBORAN – desobedecer

ÀIJEBI – inocente (Vd. LAILESÉ, LAINIBAWI)

ÀIJINNA – perto

ÁIKE - machado

ÀILAGBARA – impotência (Vd. ÀILOKUN) AILERA – fraqueza

ÀILETI – teimosia (Vd. ÓDÍ, ÌDÍNÚ, SÓ)

ÀILOKIKÍ – desconhecido, obscuro (Vd. JINLÉ, SUJU)

ÀILOKUN – impotente (Vd. ÀILAGBARA)

ÀILOPIN – eterno

AIMOYE – tanto(a)


AINI GAGBARA – fraco (Vd. LAILAGBARA, SAILERA)

ÀINIGBONÁ - frieza

ÀINIRETÍ – desespero

ÀINKANJU – lentidão (Vd. ILORÁ)

AIPERÍ – convulsão, tétano

ÀIPINNU – indecisão

ÀIPÓ – raridade (Vd. LAIWOPÓ)

ÀIPON – verdura (Vd. ÈFO)

AIRÁ - uma qualidade de Sangô

AÌSAN – doença, estar doente (Vd. ÀRÙN, AÌSAN, ÓKUNRUN)

ÀISANU – impiedoso

ÀISATA - lealdade

ÀISEDEDE – injustiça

ÀISESO – estéril (Vd. WIRIWIRI)

ÀISÍ – ausência, morte (Vd. KÙ, IPÓ-OKÚ)

ÁISIÀN - maldade

AISIMI, AISÙN - insônia

AISIRARÁ – nada, totalmente

AISÙN - insônia

ÀIYA – peito, coração

ÀIYÉ – vida, mundo


AIYÉ – Palavra de origem yorùbá que designa o mundo, a terra, o tempo de vida e, mais amplamente, a dimensão cosmológica da existência individualizada por oposição a òrun), dimensão da existência genérica e mundo habitado pelos òrisà, povoado, ainda, pelos espíritos dos fiéis e seus ancestrais ilustres.
AIYÉ BAIYÉ– tempo antigo (Vd. ÀTIJÓ, OJOKUTOTO)AIYEJIJÉ - falcatrua

AIYÉKOTÓ – papagaio

AIYELUJARA – liberdade, invenção, criação (Vd. ÓMNIRA, ÌDÀSÍLÈ)

ÀIYERA - firmeza

AJA – “videira selvagem” – é uma divindade da floresta confundido com Aroni

AJÁ - campainha, sino

AJÁ – cachorro, cão (Vd. AKO AJA)

AJAGUN-OBINRIN – amazona

AJAYIPAPO – Qualidade de Oxossi

ÀJAKÁLÈ-ARUN - epidemia

AJAKO – lobo, chacal

ÁJÀLÁ – vd. Òòsàálá

AJALAMO – vd. Òòsàálá

ÁJÁLÙ - acidente (Vd. ÌJÁBÀ)

ÀJANAKÚ – elefante (Vd. ERIN)

ÁJAO – morcego (Vd. ÀDÁN)

AJA-OSU – planeta Vênus

ÁJAPÁ - tartaruga, cágado

ÀJASÉ – vitorioso, estranho, visita (Vd. ABAMI, PANDAN, OLOJÓ, ALEJÓ)

ÀJÉ - feiticeiro, bruxo, bruxa, feiticeira, mulher encantada

ÀJEKÌ - guloso

AJELÉ - governador

AJENIA – canibal

AJENINIYÀ – tirano

AJÉ OWO – dinheiro (Vd. OWÓ)


AJERIKU – mártir AJE SALUGA – Deusa da riqueza; seu nome significa “aquele que ganha periodicamente”.Filha de Iyemonja
ÀJESÉ - ingratidão

AJEUN – comida (vd. ADIMU)

AJIGBÈSÈ - devedor

AJIMUDÁ - título sacerdotal


AJIRE – cerimônia para os iniciados de Songo (implica em carregar na cabeça uma jarra cheia de furos, dentro do qual queima um fogo vivo)
ÀJIRI – aurora

ÀJO - jornada

ÀJOBÍ – afinidade, parentesco

ÀJODUN – aniversário


AJOGÚN – Palavra de origem yorùbá que designa os infortúnios, como a morte, a doença, a dor intolerável e a sujeição.
AJOGUN – herdeiro (Vd. IJOGUN)

ÀJÒJÌ – estrangeiro

AJOPIN - divisão

ÀJÓYÒ – festa, alegria (Vd. ÀRÍYA, OLORÓ)

AJUMOJOGUN - companheiro (Vd. ÒGBÁ)

ÀJUMOSE – parceria (Vd. ALABAPIN)

ÀKÀBÀ – escada (Vd. AKASO, ÀTÈGÙNILÉ)

AKALAMBÍ - sacolaÀKÀN – caranguejo

AKAN – elegância, elegante (Vd. ALAFÉ)

AKARÀ – pão (Vd. BÙRÉDÌ)

AKARÁ - bolo feito com feijão fradinho, pimenta, camarão seco e frito no epô.

ÀKÀRÀ JÉ – acarajé, o mesmo que Akará

ÀKARA-OYÌNBO - bolo


ÀKÀSA – Bolinhos de massa fina de milho ou farinha de arroz cozido em ponto de gelatina e envoltos, ainda quentes, em pedacinhos de folha de bananeira.
ÁKASÌ - arpão

ÀKASO - escada (Vd. ÀKÀBÀ, ÀTÈGÙNILÉ)


AKE – cidade principal de EGBA cujo chefe se chama Alake (um que possui ake)
AKÉ - machado

ÀKÉKÉ – escorpião (Vd. ÓJÒGAN)

AKÉKÓ - aluno

ÀKETÈ - chapéu

ÀKÉTE - cama (Vd. ÌBÙSÙN)

AKEWÍ - poeta


AKIDAVIS – Nome dado nos candomblés Kétu e Jeje (vd. Nação) as baquetas feitas de pedaços de galhos de goiabeiras ou araçazeiros, que servem para percutir os atabaques.
AKIKODIE – galo (Vd. AKUKO)

ÀKILÒ – despedida

ÀKIMOLÉ – oprimido

AKIN – valentia

AKINI – visitante, visita (Vd. ÀLEJÒ)

AKIRI – vagabundo


AKIRIJERO - pessoas que vão a todos candomblés

ÀKITI – macaco (Vd. JAKÓ, OBO)

AKITOYE – chefe da cidade de Lagos

ÀKIYÉSI – notícia de jornal

AKO - macho

ÀKÓ – verdade, justiça (Vd. OTITÓ, ODÒDÒ)

AKO AJA – cachorro, cão (Vd. AJÁ)

AKOBERÈ – iniciar (Vd. BÈRÈSI)

AKÓBI - primogênito

ÀKODI – aposento, sala

AKO ELEDE – porco (Vd. ELÉDÉ)

AKOGUN – campeão, herói

AKOJÁ – fim, final, vencimento (Vd. OPIN, ÌPÁRÍ)

AKOKÒ – idade, época, estação, hora (Vd. ÀSÌKÒ)

ÀKÓKÓ – primeiro (numeral cardinal)(Vd. EKINI)

ÀKÓKÒ ÈRÙN – estação das secas

ÀKÓKÒ ÒJÒ – estação das chuvas

ÀKÓKÒ ÒTÚTÙ – estação fria

ÀKÓKÒ ÒWÒRÉ – estação úmida

ÀKÓKÒ OYÉ – estação quente

AKOLOLÓ – gago

AKO MÀLÚÙ – boi (Vd. ERANLÁ)

ÀKORAN - infecção

AKÓRIN – cantor(a) (Vd. OLORIN)

AKÓRÓ - uma das invocações e dos nomes de Ogun

AKORO - capacete

ÀKOSO – governo

À KOTUN – fresco (Vd. OSESE, TITUN)

AKÒWÉ - escritor

AKÒWE-OWO - contador

AKU - obrigação funerária

AKUERAN – Qualidade de Oxossi. Tem fundamento com Oxumarê e Ossanhe

ÀKÙKO – galo (Vd. AKIKODIE)

AKUFI – linha

ÀKUNBÓ - inundação

AKUNRUN - alcova

AKURETE - idiota

AKUSE TALÁLÀ – pobre (Vd. ABOSI)

AKÚÙSÉ – pobre (Vd. ABOSI, AKUSE TALÁLÀ)

ALA - sonho


ÁLÁ – Pano branco usado ritualmente como pálio para dignificar os òrìsà primordiais, geralmente feito de morim.
ALÁ - espécie de pano branco

ÀLÀÁFÍÀ - paz

ALÀÁFIÁ NI O? – tudo bem com você?

ALÁÁFIN - título dignitário do rei de Oyo

ALÁAGO – relojoaria (Vd., ÌSO AAGO, ALÁGOGO)

ALÁÀÍMÓ – burro

ALÁÀINÍTÌJÚ - pessoa

ALÁÀRE, ALÁÀÍSÈ – pessoas inocentes

ALÁÀRÚN – pessoa doente

ALABÁ - nome de um sacerdote do culto aos ancestrais

ALÁBÀFO – engomadeira

ALABALESE – al-ba-ni-ase “Ele que prediz o futuro”

ALABAPIN – parceiro (Vd. ÀJUMOSE)

ALÁBARÀ – cliente ALABASE - colega

ALABAXÉ - o que põe e dispões de tudo.


ALABÊ - tocadores de atabaque. E título que designa o chefe da orquestra dos atabaques encarregados de entoar os cânticos das distintas divindades.
ALABÓ – guardião

ALÁBOJUTO - supervisor

ALABOYUN – bata

ALADANÚ - vencido

ALADAWOLE – impostor

ALADIRO – peneira (Vd. JÒ, SÉ) ALADUN – adocicado

ALAFE – distinto, elegante (Vd. AKAN)

ALÀFIA - felicidade; tudo de bom (Vd. AYÓ)


ALAFIN ou ALAWAFIN - invocação de Xangô. Nome do rei de Oyó - Nigéria. A palavra significa “um que possui a entrada do palácio”
ALAFOSÉ – adivinho (Vd. ABUSÓ, ÁLAMÓ, AFONILEIYÈ)

ALAGBA – senhor, chefe (Vd. PATAKÍ)

ALÁGNÀFÒ - tintureiro

ALAGBARA - forte, bravo (Vd. LAGBAJÀ, TAGUN)

ALÁGBÀRÁN – alfaiate (Vd. AGUNÁ)

ALAGBATÓ – dama de companhia, enfermeira, mãe de criação

ALAGBÀWÍ - advogado

ALAGBEDE – ferreiro

ALÁGOGO – relojoaria (Vd. ALÁAGO, ÌSO AAGO)

ALAHESO – tagarela (Vd. ONIWIKIWI, OLOFOFO)

ALAIBERU – corajoso, destemido (Vd. LAIYÀ)

ALAIBERU-OLORUN – terrível

ALAIDÁ – doente ALAIDUPE – desagradável (Vd. LAIDUN)

ALAIFÓ – virgem

ALÁIGBONRÀN - desobediente

ALAIHAN – invisível (Vd. LAIRI)

ALAIKÚ – imortal (Vd. ENIKOSILÉ)

ALAILABUKUN – maldito

ALAILAJÓ – antipático

ALAILE – exato

ALAILERÉ - imprestável

ALAILEWÀ – feio (Vd. LAIDARA, SAILEWÀ)

ALAILODI - exposto

ALAILOGBON – estúpido, ignorante (Vd. SÒPE, YÒPE)

ALAILORIRE – infeliz (Vd. ÀIDABÍ)

ALAIMÓ– indecisão, imundo (Vd. ÀPINNU, ÓBUN)

ALAIMO - barro (Vd. AMÓ, PETEPETÉ)

ALAIMOWÉ – analfabeto

ALAISAN, ALARUN, ALARÈ - pessoa doente

ALAISÍ – falecido (Vd. OLOGBÉ)

ALAIYAN – úmido (Vd. RÍN, TÚTÚ)

ALAIYÉ – monarca (Vd. OBA) ALÁJEKÌ - comilão

ALÁKE –título do rei de Abeokuta


ALAKETU – chefe de ketu. A palavra significa “um que possui Ketu”


ALÁKORÍ - pessoa inútil ou sem vergonha

ALALUPAYIDÁ - mágico

ÁLAMÓ – adivinho (Vd. ÁBUSÓ, AFONILEIYÈ, ALAFOSÉ)

ALAMOJU - sabedoria (Vd. IMOYE)

ALAMORERE – refere-se à Obatalá que é “O dono do melhor barro” (que fez o homem)

ALAMÚ, ALANGBA – lagarto (Vd. ÓFO)

ALÁNTAKÚN – aranha, tarântula

ALAPA - abóbora

ALAPATÁ – açougueiro

ALAPEJÉ - anfitrião

ALAPINI - nome sacerdotal do culto aos ancestrais.

ALAPON – trabalhador (Vd. LAPÓN)

ALARINA - padrinho de casamento

ALASAKÍ – famoso (Vd. LASAKI, OLOKIKI)

ALASÈ – cozinheira (Vd. KÚKÙ)

ALÁTE – chapeleiro

ALAWÓ – colorido

ALAYA – marido (Vd. OKO, OLÓBIRIN)

ALAYE - vivo (Vd. TIYÉ, ELEMI)

ALÀYÉ - explicação

ALAYÊ - possuidor da vida

AL-BA-NI-ASE “Ele que prediz o futuro” referindo-se à Obatalá

ALE – lepra

ALÉ – noite, vassoura (Vd. ÌGBÁLÈ)

ÀLE – amante, namorada (Vd. FIFÉ)


ÀLEBÚ – defeito (Vd. ABÙKÚ)

ÀLEFÓ – tumor (vd. MALUKÉ)

ALÉGBÁ, ALEGUGU – jacaré (Vd. ÒNI, ELEGUGU)

ÀLEJÒ – visita, estranho (Vd. ÀJASÉ, PANDAN, OLOJÓ, ABAMI, AKINI).

ALÉKESSI – Planta dedicada a Òsóòsi, também conhecida como São Gonçalinho.

ALIÀSE – vd. Runko

ÀLIKAMÁ – trigo ALÓ – mão (Vd. OWÓ)

ALÓ – bairro (Vd. AGBÈGBÈ, AMÒ, ÀDÙGBÒ)

ALODÊ – Vd. IYALÒDÈ

ALONIBANIASE – “Ele escolhe a vida que vai passar” – refere-se à reencarnação do ser que escolhe onde e como vai viver.

ALORÉ – vigilante

ALÓVI – dedo (Vd. ÌKÁ)

ÀLUBÓSÁ – cebola

ALÚBÓSÀ ELÉWÉ - cebolinha

ALÙDARÍ - diretor

ALUFÀ – padre

ALÙJONÚ – fada, espírito (Vd. ÀRONI, EGBÉRE, IWIN, KUREKERÈ) ÀLUKEMBÚ - estribo

ÀLUMANI – tesouro

ÁLÙPUPU – motocicleta ÀLUSÉ – fechadura (Vd. OJUSIKÁ)


AMACIS (ou AMASSIS) – Abluções rituais ou banhos purificatórios feitos com o líquido resultante da maceração de folhas frescas. Entram geralmente em sua composição as folhas votivas do òrìsà do chefe-de-terreiro do iniciando, e as assim chamadas "folhas de nação”.
AMACY ORI - cerimônia de lavar a cabeça com ervas sagradas.

AMADOSSI D’ORISA - cerimônia do dia do santo dar o nome.

AMALÁ - comida feita para Sangô com quiabo e outros produtos.

AMBROZÓ - feito de farinha de milho

ÀMÌ – acento, sinal, marca

ÀMÌ-ARIN, AMI-FAGUN – til

ÀMÌ-ÌSALE – acento grave

ÀMÌ-ÒKE – acento agudo

AM-NÓ - o misericordioso

ÀMÓ – mas

AMÒ - barro

AMÒFIN – jurista

AMOLE - pedreiro

AMÓ PETEPETÉ– argila (Vd. ALAIMO)

ÀMÒTÉKÚN – leopardo, tigre

ÀMUBÁ – oportunidade AMUKOKO - fumante

AMÚGA – garfo

AMURÉ - zona

ÀMUWA – sina


ÀNA – parente por afinidade


ÀNÁ – ontem (Vd. LÁNÁ)

ÀNA’KÙNRIN, ÀNA’BINRIN – cunhado (a)

ANFANI – vantagem (Vd. OJURERE)

ANGELI - anjo

ANGOMBAS – vd. RUN, RUNPI

ANIKANJE - ermitão

ÀNJONÚ – maus espíritos ANON - eles

ANTÈTÈ - grilo

ANÚ – caridade

AONTIN – narina (Vd., IHÒ IMÚ, IMÚ)

APÁ – braço, asa (Vd. ÓSI)

APÀ - lado

ÀPÁ - cicatriz

ÀPAARÒ – perdiz

APÀLA - pepino

APÁNIA - assassino

APAOKÁ - uma jaqueira que tem esse nome no Axé Opô Afonjá.

APÁ ÒSÌ – lado esquerdo

APÁ ÒTUN – lado direito

ÀPAPÓ – total

APÁRI - careca

ÀPÁRÒ - codorna

ÀPÁTÀ - rocha

APEJA – pescador (Vd. ADEDÓ, ADÉJÀ)

ÀPEJO – encontro

ÀPEJUWE - padrão

APELE – sobrenome

APÈRÈ – cesto

APERE – exemplo

APERE-AIYÉ – globo

ÀPINNU – indecisão (Vd. ALAIMÓ)

ÀPÒ – bolsa, sacola, saco (Vd. LABÀ)

APODA – um idiota

ÀPOMÓ – guarda

ÀPÓN – solteirão ÀPÓTI – caixa, armário, arca

ÀPÓTÍ ASO – guarda-roupa, armário

ÀPÓTI ÌTSE – banquinho para os pés

APOTI LÁ – mesa APPA – reino nativo de Lagos

ARA – corpo, membro

ÀRÁ – trovão, trovoada

ARÁ – parente, habitante ÀRABA – algodoeiro

ARÁBÌNRIN ÌYÁ – tia

ARA ÈNIA – corpo humano

ARÁILE – família carnal, parentes (Vd. IRAN, EBÍ, ARÁILÉ, ÌDÌLE)

ARÁ ILÚ – conterrâneo

ARÁIYE – humanidade (Vd. ÀSEKO, ÀGO, ÀSIKO)

ARAJÁ – vendedor (Vd. OLUTA)

ARÁKÙNRIN – parente masculino

ARÁKÙNRIN ÌYÁ – tio


ARAMEFÁ - conselho de Oxossi, composto de seis pessoas(Homens , Ogans).

ARA MI – eu mesmo(meu corpo)

ÀRAN - veludo

ÀRANSE – socorro ARARÁ – anão

ARA RE – você mesmo(a)

ARAREKOLÊ - como vai?

ARA WA – nós mesmos

ARÁ WÁJU – ascendentes

ARAWO – ave de rapina

ARA WON – eles (as) mesmo (a)

ARA YIN – vocês mesmos(a)

ARÈ – cansaço, doença

ÀREDE – vadiagem

ARERE - quietude

ARESSÁ - um dos Obá da esquerda de Xangô.

AREWÀ – belo (Vd. DÁRA, AREWÀ, REWÀ)

ARIAXÉ - banho na fonte no início das obrigações.

ÀRIDIJÍ – terror

ARIN – meio, centro

ARINKO – ocasião


ARÌNRINAJO – caminhante, viajante

ÀRÌRO – fogão

ÀRÍWÁ – norte

ARIWO – barulho

ÀRÍYA – festa (Vd. OLORÓ, ÀJÓYÒ)

ARIYA-IJO - baile

ARÓ – mercado (Vd. ABÀ, ÓBUN, OJÁ)

ARÔ - nome que se dá ao par de chifres de boi usado p/ chamar Oxossi

ARO – fogueira (Vd. OWÓ, INÁ)

ÀRÓ – funil

ARÒ - manhã


ARÒ BÓ BÒ YÍ! – Saudação ao Òrisà Òsunmarè (Neste dia que nasce lhe rendemos graças)
AROGANGAN – um dos reis de Yorubá por volta de 1800.

AROKO - fazendeiro, agricultor (Vd. ÀGBÈ, OGBIN)


AROLÉ – Òsóòsì que propicia a caça abundante. É invocado no Padé. É o verdadeiro Rei de Ketu. Come com Ogun e Oxum
ARÔLU - nome de um dos Obá da direita de Xangô

ÀRONI – fada, espírito (Vd. ALÙJONNÚ, IWIN, EGBÉRE, KUREKERÈ)


ÀRÒNÌ – Deus da Floresta e a palavra significa “um que tem o membro murcho”. Companheiro de Òsányìn. Misterioso anão perneta que fuma cachimbo. Possui um olho pequeno (pelo qual enxerga) e outro grande. Tem uma orelha pequena (pela qual ouve) e outra grande. Ele é confundido com a própria Ossanhe porque dizem que ele também tem uma perna só. Ossanhe possui uma perna só porque a árvore, base de todas as folhas possui um só tronco. Ele tem a cabeça e o rabo de cachorro.
ÀROYÉ - debate


ARREBATE – Abertura rítmica das cerimônias públicas dos candomblés. O modo vibrante de tocar os atabaques; equivale a uma convocação.
ARÚGBO – pessoa velha

ÀRUKUN - perfeito

ÀRÚN – cinco

ÀRUN – febre, doença (Vd. ÓKUNRUN)

ARUNDINLADOTA – 45 (algarismo)

ARUNDINLOGOJI – 35 (algarismo)

ÀSÀ – costume

ASAALÈ – deserto (Vd. AGINJÚ ÈRÙN)

ASÁLÉ – anoitecer

ASAN - vaidade

ÀSARO - ensopado


ÀSE – Termo de múltiplas acepções no universo dos cultos: designa principalmente o poder e a força vital. Além disso, refere-se ao local sagrado da fundação do terreiro, tanto quanto a determinadas porções dos animais sacrificiais, bem como ao lugar de recolhimento dos neófitos (vd. Runko). É usado ainda para designar na sua totalidade a casa-de-santo e a sua linhagem.
ÀSE – poder, lei, ordem, força, maior, assim seja

ASEFE – engraçado (Vd. PANILERIN)

ASEGUN – vencedor

ÀSEJE – remédio (Vd. ÓGUN)


ÀSEKO – humanidade, hora (Vd. ÀGO, ÀSIKO, ARÁIYE)

ASÉ-NLA - banquete

ASEWÉ – autor

ÁSIA - bandeja

ÀSIKA – andarilho

ÀSÌKÒ – idade, época, estação, hora, prazo (Vd. AKOKÒ)

ÀSIKO – humanidade (Vd. ÀSEKO, ARÁIYE, ÀGO)

ASILE - transplante

ASINWIN - tarado

ASIPA – primeiro chefe de Lagos e pertence à família de Alafin

ASIRARÁ – nada, totalmente

ÀSISE – erro

ASIWERE – louco (Vd. OKOLORÍ, ÌSÍNWIN)

ASO – roupa, pano (Vd. AGABDÁ, ÉWÚ)

ASO ÀRÍYÁ – traje a rigor

ASO FÈRESÉ – cortina

ASO GÍGÙN – vestido longo

ASO ÌBORA, ASO ÌBÚSÙN – colcha, lençol, cobertor

ASO ÌLÉKÈ – paletó (Vd. KOTU)

ASO ÌNU AWO – pano de copa

ASO ÌNUJÚ – toalha de rosto

ASO ÌNURA – toalha de banho ASO ÌRÒRÌ – fronha

ASO IWÉ LOKUN - maiô

ASO ÌWÒSÙN - pijama

ASÓJÚ – representante

ASOJÚ ÌLÚ NIBOMIRAN – embaixada

ASO-KÍKO – ato de bordar a roupa

ÀSOLÚ, ASOMÓ – unir (Vd. DÀ-PÒ)

ASO ÒFO – túnica ASO-ÒJO – capa de chuva

ASO ÒKÈ – pano da costa

A SÒRÒ MÀGBÈSÌ - rádio

ASO TÁBÌLÌ – toalha de mesa

ASÓTÉLÈ – profecia, dica, aviso

ASO TITÉ SÍLÈ – tapete (Vd. KUBUSÚ)

ASOWO - comerciante (Vd. OLOJÀ, ONISOWO)

ASSOBÁ - sumo sacerdote do culto de Obaluaiyê.

ATA – pimenta

ÀTÀ – cumeeira

ATAFO - unheiro

ATAFO-OJÚ - catarata

ÀTAKÓ – oposição ATALÈ – gengibre

ÀTAN - varal

ATA NLÁ - pimentão

ÀTANPA, ÀTUPÁ – lâmpada (Vd. FÌTÍLÀ)

ÀTÀNPÀKÒ – dedão do pé (Vd. ÍPONRÍ)

ATARÉ - pimenta da costa

ATÉ - nome do primeiro Obá de Xangô.

ATÉ – brincadeira (Vd. IRE, IDARAYÀ)

ATÉGÙN– vento, brisa (Vd. AFÉFÉ, AFEFEJEJE)

ATÉGUN – escada interna

ATEGUN – viagem (Vd. ÌRINAJO)

ÀTÈGÙNILÉ – escada (Vd. ÀKASO, ÀKÀBÀ)

ATÉGUN KÉKERÉ - degraus

ÀTELÉSÈ – sola do pé


ÀTÉLEWÓ, ÀTÉWÓ – palma da mão (Vd. ÀTÉWÓ)


ÀTI - e (conjunção)

ATI – e (preposição)

ÀTIJÓ – tempo antigo (Vd. AIYÉ BAIYÉ)

ÀTILENDE – nascimento (Vd. AGBESÓ)

ATISUN – sono (Vd. SISUN)

ÀTO – esperma, sêmen

ATOHUNRÌNWA – imigrante, estranho


ATORI - vara pequena usada no culto de Oxalá

ÀTORIN – vara de egun

ATORUNWA – celestial

ATOTÓ - calma


ATOTÓ A JÚ GBÉ RÒ! – saudação ao Orixá Omolu e Obaluaiê (Calma que o médico que vem nos acudir)
ATUKÓ – marinheiro ATULÉ - lavrador

ÀTÙPÀ – lanterna, lampião

AUÁ - nós.

ÀWA – nós, nosso, nossa

ÁWA – nós (pronome) (Vd. WA)

ÀWA-NÓS ÁWAKÓ – motorista, piloto

ÀWAWI - desculpa

AWAKÒ-OFURUFÚ – aviador

AWÌN - crédito

AWÓ – galinha, couro, pele, rede de pescar

ÀWÒ – cor

ÀWO – prato, louça de barro, travessa de colocar comida (Vd. FIFÈ NLÁ, ÁBO)

AWÒ – brigar

ÁWO – culto, fundamento

AWO – mistério, segredo (Vd. OROIJINLÉ, PAJUBÀ, AWÓ)

ÀWÒ ARA – cor da pele

ÀWÒ ARO, ÀWO BÚLÚÙ– azul (Vd. ÀWO ÒRUN)

ÀWO BÚRÁWÙN - castanho

ÀWODI – gavião, facão (Vd. ÀDÁ ÒBE)

ÀWO DÚDÚ – preto

ÀWO ELÉERÚ – cinzento

ÀWO ELÉSÈ ÀLÙKÒ - roxo

ÀWO ERÚ - cinzeiro

ÀWO EWÉ – verde (Vd. AIDÉ)

ÀWO FÀDÁKÀ – prata (Vd. IDE)

ÀWO FUNFUN – branco

ÀWOGBÉ, AWOJÍJI – espelho

ÀWO FIFÈ NLÁ – travessa (de colocar comida)

ÀWO ÌFOWÓ – pia ÀWOJÍJI – espelho (Vd. DÍÍ)

ÀWOJO – reunião, encontro (Vd. ÌPADÉ)

ÀWO KÉKERÉ – pires

ÀWOKI - velório

AWO KOTO – bacia

ÀWON – os, as, eles, elas

AWÒ OJÚ – óculos (Vd. IWOLULÉ)

ÀWOKÓTO - bacia

AWÓN – elas (pronome)

ÀWON NKAN – alguma coisa

ÀWON NKAN TÍTÀ – artigos (do comércio)

ÀWO ÒDODO - amarelo

ÀWO OJÚ ÒRUN – azul celeste

ÀWO ORÍSIRÍSI – cores variadas

ÀWO PAKO – marrom

ÀWO PUPA – vermelho (Vd. PUPA, BI ÈJÈ)

ÀWORAN – estátua, quadro, mapa

ÀWÒRAN EYA ARA - anatomia

AWORI – reino de menor importânncia ao sul de Egba

AWOSANMÁ – nuvens, nevoeiro, cerração (Vd. IKUKU)

ÀWOTELÉ – roupa de baixo


ÀWO WÚRÀ - ouro– Ouro (Vd. IWORÓ, WÚRÀ)

ÀWO YÉLÒ, ÀWO ÒDODO, ÀWO PUPA RÚSÚRÚSÚ – amarelo

AWUJALE – nome dado ao chefe de Jebu

AWUJE – feijão (Vd. ÈWÀ, OTILI)

AWUN ÒRUN – tartaruga, cágado

AWUNSO – tear (Vd. OWÚN, OFÍ)

AWURÓ – manhã (Vd. ÀÁRÒ, ÓWURÓ, RAN, ORO)

AXÉ – Assim Seja, Amém, e/ou força espiritual

AXEDÁ - oriki, nome sacerdotal

AXEXÊ - cerimônia fúnebre.

AXO - roupa.


AXOGUN – Ogã encarregado de sacrificar, segundo regras precisas, animais destinados ao Orisá.
AYÀ - Peito

AYABÁ - orixá feminino, senhora idosa

AYABA – rainha, divindade feminina


AYAN – árvore de tronco muito duro que não é derrubada com machado. É consagrada à Xangô
ÀYÁN - fedor

AYÁN - barata

ÀYÀNMO – destino (Vd. ODÚ, KADARA)

AYÊ – céu

AYEDÉRU – travesti


AYIELÈ - pombo (Vd. EIYELÉ, ERUKUKÚ)

ÀYEMO - exame

ÀYIKÁ – círculo, período (Vd. OBIRIKITI)

AYINRARÉ - vaidoso

AYÓ – felicidade, exaltação, alegria, jogo (Vd. ALÀFIA)

AYÓ - abundância

AYÒJU – alegria excessiva

ÀYPADÁ – troca (Vd. PADA)


AYUN-ABO – ida e volta (Vd. LÍLÒ)

4 comentários:

  1. Já perguntei em outras ocasiões! Sei bem o que o Blog está sendo construído aos poucos e o que já apresenta é MUITO BOM, melhor é ÓTIMO, mas gostaria de saaber se vcs vão dar continuidade ao ABCDÁRIO do DICIONÁRIO YORUBÁ, a partir da letra "A"???

    ResponderExcluir
  2. Motumbá amiga. Como vc já disse não é que estamos em construção ainda mas a cada dia vamos implantando mais coisas. A respeito do dicionário Yorubá, vamos sim dar continuidade. Mas como somos obedientes ao nosso zelador de santo, que nos pediu para este mês darmos atenção primeiro a oxóssi e Ogum para depois dar continuidade ao Dicionário. Agradecemos sua colaboração.

    ResponderExcluir
  3. Muito obrigada pela atenção e pela informação,grande irmão (na Oxum...), aprecio muito seu carinho aos orixás e sempre que posso venho visitar seu blog, agora fazendo parte do "Google+" mudaram meu sobrenome de GLORIA AYÊ YEô, para Gloria Vieira,também mudaram a foto (linda, que pena...) que usava da Oxum toda de amarelo. Mas confesso que o quê me faz voltar repetidadas vezes, a curiosidade sobre termos em Yorubá, muito usada pela maioria de meus amigos e de alguns termos nos centros (alguns em som muito parecidos com outros, deixando dúvidas a respeito de seu verdadeiros significados!...)

    ResponderExcluir
  4. Que bom!!! è muito bom saber que o BLOG já está pronto!
    Sentí saudades das postagens dos "Caminhos de Yemanjá" (as suas várias qualidades),não conseguí mais entrar lá...
    que pena!...

    ResponderExcluir